یکی از این طرح‌ها و تصمیم‌های مهم از مراحل زندگی، مرحله انتخاب صحیح رشته تحصیلی است که از مهم‌ترین دغدغه‌های نوجوانان دبیرستانی است که در صورت انتخاب درست، احتمال موفقیت آنان را بیشتر میکند.
***
پایه‌های نخستین مدارس جدید و آموزش و پرورش فنی و حرفه‌ای در ایران به بیش از یکصد سال پیش برمی‌گردد. نخستین مدرسه جدید به همت میرزا تقی خان امیرکبیر به نام دارالفنون تأسیس شد که در آن دروس علمی، فنی، نظامی و پزشکی تدریس می‌شد.
اولین سنگ بنای هنرستان فنی در ایران با مشارکت آلمان به نام هنرستان صنعتی تهران (هنرستان فنی شهید بهشتی فعلی در منطقه 12 تهران) در سال 1286 هجری شمسی گذاشته شد که درواقع روش آموزش کلاسیک اولین گام‌های خود را برداشت و پس از طی فراز و نشیب‌های فراوان بعداز پیروزی انقلاب اسلامی همه ساله بر تعداد هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کشاورزی کشور افزوده شد.
شاخه فنی و حرفه‌ای
این رشته مشتمل بر3 زمینه صنعت، خدمات و کشاورزی است و هر زمینه دارای چندین رشته است. 58 واحد از درس‌های این شاخه در همه رشته‌ها به صورت مشترک ارائه می‌شود و درس‌های اختصاصی برای هر رشته، حداکثر 39 واحد است.
ضوابط ورود به شاخه فنی و حرفه‌ای
در شاخه فنی و حرفه‌ای رشته‌های فنی در زمینه صنعت با عنوان مهندسی و فنی تابع قوانین کار، استخدام کشوری و قانون شرکت‌های دولتی و... است که در آینده مسئولیت تحقیق و بررسی، ایمنی، حفظ و نگهداری ماشین‌آلات،تجهیزات و تصمیم‌گیری، تماس و ارتباط با دیگران را ایجاب میکند.
رشته‌های فنی نیازمند دقت و تمرکز فکری، تجزیه و تحلیل مسائل، خلاقیت و ابتکار تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی، نشستن جهت کار محاسبات و کار با کامپیوتر و ایستادن مانند رشته «ساخت و تولید» و بالا و پایین و خم و راست شدن و حرکات بدنی با توجه به رشته و صرف نیروی جسمانی و تحمل در داخل ساختمان یا کارگاه و در برخی رشته‌ها بیرون از ساختمان و در هوای باز مانند «نقشه‌برداری، ساختمان، مکانیک خودرو، تأسیسات و...»است.
محیط کاری رشته‌های فنی دارای شرایط مساعدی چون: مکان مناسب، درجه حرارت مناسب، امکانات و وسایل و نزدیکی به منزل است همچنین شرایط نامساعد آن: محیط آلوده، سر و صدا و دود و بخار در برخی رشته‌هاست.
برای ورود به رشته‌های شغلی فنی در آینده: داشتن حداقل سن ورود به کار، حداقل قد و وزن، فشار خون مناسب و ادامه تحصیل در سطح کاردانی و کارشناسی لازم است. همچنین رشته‌های فنی نیازمند توانایی‌های بدنی، ادراکی، حسی، روانی، مهارت‌های تحصیلی، عاطفی، شخصیتی، شخصی اجتماعی و علاقه و رغبت است.
کلیه هنرجویان شاخه فنی و حرفه‌ای، پس از پایان دوره3 ساله و اخذ دیپلم می‌توانند بدون گذراندن دوره پیش‌دانشگاهی در آزمون سراسری دوره کاردانی پیوسته شرکت کنند و پس از قبولی در یکی از آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای سراسر کشور ادامه تحصیل داده و موفق به اخذ مدرک کاردانی شوند یا از طریق آموزشکده‌های وابسته به «دانشگاه جامع تکنولوژی» (علمی کاربردی) و «دانشگاه آزاد اسلامی» پس از قبولی در دوره کاردانی پیوسته ادامه تحصیل دهند.
همچنین کلیه فارغ‌التحصیلان دوره کاردانی پیوسته می‌توانند بدون گذراندن دوره پیش‌دانشگاهی در آزمون سراسری دانشگاه‌های دولتی و آزاد شرکت کرده و پس از قبولی ادامه تحصیل دهند.
شرایط رشته‌های فنی و حرفه‌ای
الف- داشتن کارنامه قبولی پایه اول دوره متوسطه (به جز رشته موسیقی)
ب- احراز شاخه فنی و حرفه‌ای در نمونه برگ هدایت تحصیلی
ج- رعایت شیوه نامه ثبت‌نام سازمان آموزش و پرورش شهر تهران
انتخاب رشته تحصیلی
دانش‌آموزان قبولی پایه اول نظری وارد مرحله انتخاب رشته تحصیلی می‌شوند که این انتخاب، نقش سازنده‌ای در زندگی فردی و اجتماعی و شغلی آینده آنها ایفا میکند. با توجه به این که افراد جامعه از نظر عوامل فردی و محیطی با هم متفاوتند، انتخاب عاقلانه یک شغل متأثر از 3 عامل است:
1 - فرد شناخت دقیق و روشنی از خود (استعدادها، علایق، آرزوها، توانایی‌ها، محدودیت‌ها و علل آنها) داشته باشد.
2 - علایق و رغبت های تحصیلی: معمولاً افراد به اموری علاقه نشان می‌دهند که توانایی بیشتری برای انجام آن دارند. رغبت «مجذوب شدن به فعالیت و پی‌گیری آن است و موجب احساس رضایت فردی می‌شود و علاقه باعث نشاط و شادی است و کار را در نظر فرد ارزنده جلوه می‌دهد و به پرورش توانایی‌های او کمک میکند.
3 - ویژگی‌های شخصیتی: انسان‌ها از نظر خصایص با یکدیگر متفاوت هستند. رفتاری که از فرد سر می‌زند گویای شخصیت او بوده و فرد با توجه به شخصیتی که دارد امکان موفقیت در رشته تحصیلی یا شغلی خود را فراهم میکند. بنابراین بعضی مشاغل احتیاج به صبر و بردباری و برخی دیگر نیاز به قدرت روحی و مقابله دارد و در حقیقت انتخاب شغل نوعی ارائه شخصیت است.
4 - اطلاعات و معلومات تخصصی: کسب اطلاعات و معلومات تخصصی و نیمه تخصصی امکان دستیابی به شغل مناسب و راه‌یابی به تحصیلات دانشگاهی را افزایش می‌دهد.
5 - شرایط جسمانی:انتخاب شغل بیشتر به توانایی‌های روحی و جسمی افراد مربوط می‌شود و سلامت جسمانی از عوامل مؤثر در انتخاب رشته و شغل محسوب می‌شود.
عوامل محیطی
1 - خانواده: محیط خانواده می‌تواند موجبات پیشرفت یا محدودیت فرد را فراهم کند. مشکلات خانواده به طور مستقیم یا غیر مستقیم در زندگی افراد خانواده تأثیر دارد و دانش‌آموزان باید با در نظر گرفتن شرایط و امکانات موجود در جهت انتخاب رشته تحصیلی و شغلی مناسب تلاش کنند.
2 - شرایط اجتماعی: نیازهای اجتماعی و اقتصادی هر جامعه بنا بر مقتضیات زمان و پیشرفت‌های صنعتی و تکنولوژی تغییر می‌یابد و بازار مشاغل نیز متناسب با آن در حال نوسان است. بنابراین بایستی در انتخاب رشته و شغل به نیازهای اجتماعی و اقتصادی هر منطقه توجه خاص مبذول شود.
هنرستان‌ها با توجه به فضا و امکانات پیش‌بینی شده از دانش‌آموزان قبولی پایه اول متوسطه که حائز شرایط ورود به شاخه فنی و حرفه‌ای هستند با رعایت شرایط «معدل پایه و نمره درس ریاضی» و ظرفیت پذیرش هنرجو تا پایان تیر ماه ثبت‌نام موقت دارد و پس از این تاریخ براساس اولویت معدل تا پایان نیمه اول مرداد اقدام به ثبت‌نام قطعی می کند.تجربه سال‌های گذشته استقبال چند برابر ظرفیت را نشان می‌دهد که عمدتاً هنرجویان با معدل بالای 14 و قبولی خرداد موفق به ثبت‌نام قطعی شده‌اند.
برنامه هفتگی آموزشی
برنامه هفتگی ساعت در روز و 48 ساعت در هفته است. هنرجویان 2 روز در هفته در کارگاه رشته‌های مربوطه فعالیت می‌کنند. هنرجویان سال سوم 240 ساعت، معادل 2 واحد کار‌آموزی را نیز در تابستان همان سال خواهند گذراند. هر ساله درصد قابل توجهی از هنرجویان فارغ‌التحصیل شده هنرستان‌ها در کنکور دانشگاه‌های دولتی و براساس معدل در دانشگاه‌های آزاد و علمی کاربردی و... پذیرفته می‌شوند.
هنرستان‌ها به صورت دولتی، هیأت امنایی و غیر انتفایی اداره می‌شود که هر یک براساس ضوابط و مقررات مربوطه اقدام به ثبت‌نام و مبلغی را جهت ارائه خدمات آموزشی و تربیتی به عنوان مشارکت دریافت می‌کنند.
